Ακούστε έναν «τοίχο» μουσικής…!: https://uwall.tv/

ΚΑΛΑΝΤΑ

Τα κάλαντα, ένα έθιμο που διατηρείται αμείωτο ακόμα και σήμερα, προήλθαν από τις Βυζαντινές Καλένδες. Ἡ λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική καλαντάρι ή καλεντάρι (calenda), που σημαίνει αρχή του μήνα - ημερολόγιο. Το έθιμο αυτό προϋπήρχε στην αρχαία Ελλάδα, πριν από την Ρώμη. Στα κάλαντα ανιχνεύονται τραγούδια του αγερμού που συνηθίζονταν πριν από πολλές γιορτές στην αρχαία Ελλάδα (αγερμός: χρηματικός έρανος, συναγερμός, αγείρω = συλλέγω επαιτών ή ερανιζόμενος). Στην αρχαιότητα, τα παιδιά της εποχής εκείνης κρατούσαν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης, στολισμένο με καρπούς και άσπρο μαλλί (η λεγόμενη ειρεσιώνη, από το έριο = μαλλί), γύριζαν και τραγουδούσαν και τους έδιναν δώρα. Μετά, πήρε το έθιμο αυτό και η Ρώμη. Στο Βυζάντιο κρατούσαν ραβδιά, ή φανάρια, ή ομοιώματα πλοιαρίων ή και κτιρίων, στολισμένα και τραγουδώντας, συνόδευαν το τραγούδι με κρούση τριγώνου ή τύμπανου. Το τραγούδι της Εἰρεσιώνης της εποχής του Ομήρου, τι απαντάμε σήμερα με μικρὲς παραλλαγὲς στα κάλαντα της Θράκης: «Στο σπίτι ετούτο πούρθαμε του πλουσιονοικοκύρη, ν᾿ ανοίξουνε οι πόρτες του να μπει ο πλούτος μέσα, να μπει ὁ πλούτος κι η χαρά κι η ποθητή ειρήνη, και να γεμίσουν τα σταμνιά μέλι, κρασὶ και λάδι, κι η σκάφη του ζυμώματος με φουσκωτό ζυμάρι».

Τα κάλαντα ψάλλονται τις παραμονές μεγάλων εορτών κυρίως από παιδιά μέχρι ορισμένου ορίου ηλικίας (14-15 ετών), είτε μεμονωμένα είτε κατά ομάδες που περιέρχονται από σπίτι σε σπίτι αλλά και σε καταστήματα, δημόσιους χώρους κλπ, με οργανική συνοδεία ή συνοδεία από ηχητικά αντικείμενα όπως κουδούνια, το πατροπαράδοτο σιδερένιο τρίγωνο, μασιές κ.ά. (που σύμφωνα με την λαϊκή δοξασία, ο ήχος τους απέτρεπε το κακό) αλλά ενίοτε και άλλων μουσικών οργάνων (φυσαρμόνικας, ακορντεόν, τύμπανου κλπ). Τα κάλαντα έχουν αφηγηματικό, ευχετικό και διδακτικό χαρακτήρα. Σε κάθε γιορτή αναγγέλλουν και εξιστορούν το σχετικό μύθο της ζωής και του χρόνου.

Τα τραγούδια αυτά λέγονταν όπως και σήμερα με αντίτιμο φιλέματα, δηλαδή τρόφιμα ή χρήματα μετά τις αποδιδόμενες ευχές, τα "Χρόνια Πολλά". Τα κάλαντα ξεκινούν κυρίως με χαιρετισμό, στη συνέχεια αναγγέλλουν τη μεγάλη χριστιανική εορτή που φθάνει και καταλήγουν σε ευχές. Χαρακτηριστικό σημείο είναι η γλώσσα στην οποία αυτά ψάλλονται, στη καθαρεύουσα, καταδηλούντα την άμεση καταγωγή τους από τους Βυζαντινούς χρόνους και τις Καλένδες του Ιανουαρίου που γιορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα.

Ο μεγάλος αριθμός των διαφόρων παραλλαγών εξανάγκασε να διακρίνονται αυτά σε εθνικά ή αστικά και στα τοπικά ή παραδοσιακά (κατά περιοχή). Στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από τριάντα παραλλαγές μόνο στον Ελλαδικό χώρο. Σήμερα εκτός των παραπάνω έχουν εισαχθεί και διάφορα αγγλοσαξωνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια, μερικά των οποίων έχουν και μεταγλωττιστεί στην ελληνική που δυστυχώς τείνουν να υπερκαλύψουν τα παραδοσιακά.

Βυζαντινά κάλαντα

Θυμίζουν αλφαβητάρι, κάθε στίχος τους ξεκινάει από ένα γράμμα του αλφαβήτου κατά σειρά, με Θεολογικό περιεχόμενο (σιναϊτική αλφαβητική ακροστιχίδα).

Άναρχος Θεός καταβέβηκεν και εν τη Παρθένω κατώκησεν (ερου ρεμ ερου ρεμ ρερου ρερου ρερου ρεμ
χαῖρε Ἄχραντε).
Βασιλεύς των όλων και Κύριος, ήλθε τον Αδάμ αναπλάσασθαί (ερου ρεμ ερου ρεμ ρερου ρε και τενενά
χαῖρε Δέσποινα).
Γηγενείς σκιρτάτε και χαίρεσθε, τάξεις των αγγέλων ευφραίνεσθε
Δέξαι Βηθλεεμ τον Δεσπότην σου, Βασιλέα πάντω και Κύριον
Εξ ανατολών Μάγοι έρχονται, δώρα προσκομίζοντες άξια
Ζητούν προσκυνήσαι τον Κύριον, τον εν τω σπηλαίω τικτόμενον
Ήνεγγεν αστήρν μάγους οδηγών, ένδον του σπηλαίου εκόμισεν
Θεός, βασιλεύς προαιώνιος, τίκτεται εκ κόρης Θεόπαιδος
Ιδών ο Ηρώδης ως έμαθεν, όλω εξεπλάγη ο δείλαιος
Κράζει και βοά προς τους ιερείς, τους δοξολογούντας τον Κύριον
Λέγετε σοφοί και διδάκαλοι άρα που γεννάται ο Κύριος;
Μέγα και φρικτόν το τεράστιον, ο εν ουρανοίς επεδήμησεν
Νύκτα Ιωσήφ ρήμα ήκουσε, άγγελος Κυρίου ελάλησεν
Ξένον και παράδοξον άκουσμα και η συγκατάβασις άρρητος
Ο μακροθυμίσας και εύσπλαχνος, πάντων υπομένει τα πταίσματα
Πάλιν ουρανοί ανεώχθησαν άγγλοι αυτού ανυμνήτωσαν
Ρήτορες ελθόντες προσέπεσον βασιλέα μέγαν και ένδοξον
Σήμερον η κτίσις αγάλλεται και πανηγύρίζει κι ευφραίνεται
Τάξεις των αγγέλων εξέστησαν επί το παράδοξον θέαμα
Ύμνους και δεήσεις ανέμελπον των πάντων δεσπότην και άνακτα
Φως εν τω σπηλαίω ανέτειλε και τοις εν τω σκότει επέλαμψε
Χαίρουσα η φύσις αγάλλεται και πανηγυρίζει κι ευφραίνεται
Ψάλλοντες Χριστόν, τον Θεόν ημών, τον εν τω σπηλαίω τικτόμενον
Ω Παρθενομήτορ και Δέσποινα, σώζε του εις Σε καταφεύγοντας

Δώρα Φέγγη

Πηγές

https://users.uoa.gr/~nektar/arts/tradition/christmas-carols-hellenic.htm

https://www.pi-schools.gr/books/gymnasio/mous_anth/kath_27_100.pdf

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%AC%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B1

https://www.youtube.com/watch?v=FDfqN0_V8uA (ψαλμωδίαμουσική